DENARIUS

I.

DENARIUS

S. Petri, pecunia, quae ab Anglis quotannis Sedi Romanae pensitabatur a temporibus Inae West-Saxonum Regis seu ut aliis placet, Offae Merciorum Regis seu Ethelwolfi, ut nonnullis visum: quorum sententias sic conciliat Polydor. Virgil. ut a tribus istis Regibus Denarium S. Petri vicissim concessum dicat. Exigebatur is in singulas domos; At LL. Edwardi. c. 10. et Gul. Nothi. c. 18. ab iis tantum, qui haberent 30. denariatas vivae pecuniae in domo sua. Neminem certe ab hac pensitatione fere fuisse immunem, discimus ex Vita Offae II. et Matthaeo Westmonaster. A. C. 704. Summonebatur autem is Denarius, in Festo Apostolorum Petri et Pauli, et colligebatur, in Festo Vinculorum S. Petri; idqueve ab ipsis Praelatis. Non tamen in tributum, licet ita apelletur a Malmesburiensi l. 2. c. 2. sed in eleemosynam pensitabatur: unde Regis Eleemosyna dicitur, in LL. Edwardi. c. 10. ac Eleemosyna S. Petri, in Charta Paschalis Papae, apud Eadmer. Histor. Novor. l. 5. p. 113. Verum, quod gratuito prius dabatur, postmodum Ecclesiastici patrimonii vicem obtinuit, censusqueve Ecclesiae appellatus, ad cuius exactionem etiam censuras Ecclesiasticas adhibitas esse, legitur apud Innocent. III. l. 16. Ep. 173. tandem tamen is ad certam summam, sc. 200. l. 26. sol. ab Episcopis colligendam, redactus est. Sic porro dispensata haec annua pensitatio est, ut una eius pars in Romani Pontificis usus, altera in usus, Fratrum Ecclesiae S. Mariae, quae Schola Anglorum vocatur, deferretur, ut videre est apud Lanfrancum Ep. 7. Orderic. Vital. l. 3. p. 465. Alios. Reliqua invenies in voce Romescot. Sed non in Anglia modo, Denarius S. Petri, verum et in aliis Regnis, exactus legitur. In Gallia enim pensitatum esse, auctor est Gregorius VII. l. 8. Ep. ult. ubi a qualibet domo unus denarius annuatim exactus dicitur. In Polonia, de unoquoque humano capite denarium S. Petri decimaliter solvere coepisse, Lokottum Sendomiriae D. postquam a Papa coronam obtinuisset, discimus ex Chronico Aulae Reg. c. 9. ad A. C. 1320. De Bohemia Carolus IV. Imp. in Vita sua ista habet: Processi cum ipso versus Avenionem ad P P. Benedictum XII. ad concordandum cum eo de Denario S. Petri, qui datur in Dioecesi Wratislaviensi, apud Car. du Fresne in Glossario.

II.

DENARIUS

non unius apud omnes gentes valoris. Hodiernus Anglicus Scoticum solidum aequiparat: antiquus autem tribus potior fuit. Huius enim pondus exhibet Spelman. e statuto Anni 51. Eduardi I. Denarius Angliae, qui nominatur Sterlingus, ponderabit 32. grana frumenti in medio spicae et 20. denarii faciunt unciam et 12. unciae libram. Fuit autem Denarius alius ex aere, qui niger, alius ex argento, qui albus nuncupatus est. Graecis inferioribus Δηνάριον λευκὸν. Ioh. Matal. Metel. Quirin. Ecc. 3. argenti dedit albos. Quod nomen quoque monetae argenteae fuit, in Britannia Armoricana, tempore Alani Ducis, A. C. 1087. valenti 6. denarios Turonenses. Eranr et Denarii aurei. Didymus Claudius de Analog. Rom. Τὰ δὲ χίλια σηςτέρτια ποιεῖ διακόςια πεντήκοντα δηνάρια αργυρᾶ, δέκα δὲ χρυςᾶ, Denarius S. Petri. Vide Romescot, infra. Denarius tertius, pars olim mulctarum forensiumqueve emolumentorum, quae in Comitatu cedebat Comiti, Rege reliquas duas percipiente. Hinc Denarialis, dictus is, qui iactato coram Rege denario, lege Salicâ et aliarum gentium Boreal. manumittebatur. Vide in voce Homo Denarialis: et plura apud Henr. Spelman. Glossar. Archaeol. Subintelligitur nummus. Fuitqueve, teste Flav. Sosipatro l. 1. apud Romanos antiquos, decem assium. Ideoqueve, inquit, in rationibus faciendis Denarium decussi inducto notamus ... cuius quarta pars, dupondius semis, sestertius dicitur, quod de tribus assibus semis deficiat. Priscian. Denarium per X. perscriptam notari dicit. Vocatus est itaque Denarius nummus vel asis, quod taxaretur assibus libralibus decem, seu 10. libris aeris. Aereus autem ipse nullus fuit, sed Consulum et primorum Caesarum temporibus ex argento constitit; drachmae respondens. Unde, etsi pro copiis Reip. et pro innocentia aut avaritia Triumvirorum ac officinatorum Monetae in pondere variarum nonnihil videri posset, mox tamen postquam flari coeptus est argenteus nummus, in eo constitêrunt Denarii, ut centum putatentur in argenti libra Romana, quemadmodum centum drachmae in libra Attica. Liv. l. 22. narrat de permutandis captivis convenisse inter Duces Romanum Paenumqueve, ut quae pars plures reciperet, quam daret, argenti pondo bina et selibras in militem praestaret: quas Plutarch. in vita Maximi, drachmas quinquaginta ultra ducentas, i. e. totidem Denarios, vertit. Sic cum quindecim milibus aeris gravis damnatus Furius Camillus dicitur Liv. auctore l. 5. Plutarch. id vertit, mille quingentas drachmas, quibus mille quingenti Denarii respondent etc. Veteres enim drachmâ aestimasse Denarium, etiam ante illos, quos vocant Denarios Imperatorios, pluribus docet Gronov. licet non diffiteatur, subtili examine ut minam a libra, sic drachmam a denario differre. Unde et hodie Denarios reperiri, qui eodem cum drachma sint pondere; docet Agric. testaturqueve Scalig. omnes fere, qui hodie supersunt, eiusdem ponderis esse, neque Regalem Castilianum excedere. Quare cum Principatu Claudii, Annius Plocamus manceps vectigalium rubri maris Aquilonibus raptus ad insulam Taprobanam necessario applicuisset, admiratum suisse loci Regem iustitiam Romanorum inde Plin. l. 6. c. 22. quod pares pondere Denarii essent in captiva pecunia, cum diversae imagines indicarent a pluribus factos, refert. quo illi refelluntur, qui Claudium leviores fecisse hos nummos assertum eunt. Nec Denarii pondus pretiumve mutatum est, cum aeri aliquid detractum est, sed ei auctior assium, in quibus mutatio acciderat, numerus redditus est. Proin, dum librales fuêrunt asses, decem illorum valuit, quemadmodum dena pondo aeris; mutato pondere assium nihil additum argento denarii, sed detractum multum aeri assis effecit, ut ille in

argenti uncia eadem pars, quae quondam, nempe octava, fieret assium sedecim. A quo tempore, aes excurrens partibus assis exprimi coepit. Quando cudi coeperit Denarius, incertum: Nummum enim illum argenteum, quem Serv. Tull. primus flasse

dicitur Varr. apud Sosipatr. septem scriptulorum, Denarium fuisse, non est extra controversiam. Dein certum est, eum nummum non fuisse publici usus, sed notam memorabilis alicuius eventus, quod ne nunc quidem in Imperiis, urbibus, familiis cessat. Argentum publice primum signari coepit A. V. C. 574. Q. Ogulnio Gallo, C. Fabio Pictore Coss. quinque ante Punic. bellum, 260. post Reges eiectos Annis. Cum denis indiem assibus animam suam et corpus aestimari queruntur milites apud Tacit. testatur Plin. decem asses in stipendio militari diurno Denarii nomen retinuisse, ubi vox Denarii abusive sumitur: revera enim, cum Denarius tum 16. asses valeret, stipendium id, cuius Augustus auctor, faciebat in mensem denarios octodenos et dodrantem, i. e. duodecim asses. Hinc de Domitiano Zonaras ait, illum ad tres aureos, sive septuagenos quinos denarios (quod quadrimestre stipendium fuit) adiecisse aureum unum sive 25. denarios. Aurei Denarii, quorum Plin. meminit, et quos apud Petron. movit pro calculis Trimalcio, non erant ordinarii nummi Romani, sed ἡμίχρυςοι peregrini vel dimidiati stateres Graecorum: nullum enim nisi argenteum Denarium Romanis fuisse, probat Gronov. Eius sexta pars obolus erat, pondus trium scriptulorum fuit, capita et navem signa impressa habuit: ut colligitur ex Macrob. Saturnal. l. 1. c. 7. Aes ita fuisse signatum hodiequeve intelligitur in aleae lusu, cum pueri denarios in sublime iactantes, capita aut navim exclamant. E'quibus verbis male colligunt quidam, antiquitus Denarios aereos fuisse. Nam aere rudi et post signato, dum libralis as fuit, habitas massas, quae denos aeris valerent, uti non negatur, ita certum, hos non denarios, verum decusses et dena aeris vel deni aeris appellatos esse: qui in argento faciebant denarium nummum. Cum hodierna pecunia comparatus Denarius facit Schellingum Belgicum, denos Baioccos, quadraginta Marvedes, octo nummos Anglicos eight pence etc. Denarium huiusmodi, cum virilem togam sumerent Romae, quisque in aedem Iuventutis eo die deferre tenebantur, de quo ritu sic Dionys. Halicarn. l. 4. Tradit L. Piso, inquit, Annalium primo, voluisse eum et urbanae miltitudinis scire numerum, tum nascentium, tum morientium, tum τῶ εἰς ἄνδρας ἐγγραφομένων, qui virilem togam sumerent, statuissequeve quanti pretii nummos pro singulis inferre deberent cognati, in aerarium Ilithyiae pro nascentibus; in Veneris aerarium in luco siium, quam Libitinam appellant, pro defunctis: in Iuventutis, pro virilem togam sumentibus: unde poterat nosse, annis singulis, quantus esset in universum numerus civium, tum quam multi ex his essent per aetatem militiae idonei etc. Pondus Denarium in argento signato valuit decem libras argenti, et ex consequentimille denarios nummos. Sic in Loge LXXXVIII. π. X. D. de leg. 11. deposita apud me a Seleuco patruo meo denariatria, pro tribus milibus denarium; et in vet. lapide denaria quinque, pro quinque milibus denarium legimus. vide plura apud Ioh. Frid. Gronov. de Pec. Vet. passim: e quo l. 4. c. 13. prioribus adde, Constantinum Mag. veterum institutorum mutatonibus gaudentem, etiam Denarios veteres abolevisse, in quorum locum milliarenses introduxit, graviores denario, 28. siliquarum et quatuor quintarum siliquae, seu scriptulorum quinque amplius, cum Denarius octodecim tantum siliquarum, seu trium scriptulorum fuisset. Interim notat idem l. 4. c. 15. ipsum veterem denarium Milliarensis nomen primum tulisse, quia millesima pars seu millesimus nummus huius generis

erat in libra auri, vel unus ex illis, quibus argenteis millenis auri libra pensabatur: sed postea Milliarensis pondus auctum esse, vide eum omnino ibi, et aliquid quoque infra in voce Milliarensis: adde quae dicemus in voce Minuti: item ubi de Drachma. Nec omittendum, Romanos ad exemplum Siculi decalitri suum formasse Denarium, non tamen eiusdem ponderis fuisse; Namqueve longe pretiosius et aes et argentum erat Romae, quam Syracusis, quum illi non nisi aere hactenus in pecunia fuissent usi, argentum pro gemma ducerent, hi iamdudum et argenteo et aureo nummo uterentur: Et vocabula quidem Siculorum adopta vêre Romani, sed non ut eandem omnibus partibus rem significarent, sed ut multum diversas, propter quandam analogiam, l. 3. c. 9. Francorum priscorum Denarius nomine Sterlingi, vel Esterlingi veniens, duodecimus erat in solido argenteo, vicesimus in unica, 240. in libra argenti. Ad similitudinem enim aurei solidi, qui sub Constantini Mag. successoribus fuit, et 12. milliarensibus vertebatur, percussêrunt Franci et hae nationes argenteum, quem 12. aestimabant denariis sive sterlingis. Viginti solidi faciebant libram argenti, ut Romani 60. milliarenses: solidus igitur erat milliarensium trium et Romani quadrans solidi. Inde in legibus Frisonum tit. 16. solidus, qui tribus denariis constat: scilicet Romanis, qui proximâ aetate fuerant milliarenses. Itaque duodecim Denarii Francorum et tres Romanorum postremorum, iidem qui milliarenses, pretio universo nihil differebant. Idem. l. 3. c. 6. Apud eosdem Francos, sequenti aevo, denarii nomen de aurea, argenteaqueve moneta, frequens occurrit: et quevidem Denarii auri puri, Denarii cum Agno, cum Cathedra seu ad Cathedram, cum Corona, cum Leone, cum Liliis, cum Massa, cum Papilione, cum Regina, cum Scuto: Item Denarii argentei cum Corona, cum Cauda, cum Lilio, cum tribus Liliis, cum Scuto, cum Stella etc. a Philippo IV. usque ad Carolum IX. cusi memorantur ac describuntur Car. du Fresne in voce Moneta, quem vide. Quid autem sit per Denarium manumissio, vide infra ubi de Manumissione: nec non voce Investitura. Nec omittendum, quod idem Auctor de Denarium calefactum fronti eorum, qui denarios bonos reiciebant, imprimendi; de Denarium complicatum ex voto ad tumbam Sancti offerendi; de quatuor item Denarios super re, quam ut suam quis vindicabat, coram Iudice ponendi, ritu affert, ex Capitulis Caroli C. tit. 28. Rudolfo in Miracul. Richardi Episc. Cicestr. et Stabilimentis Ludovici IX. l. 2. c. 12. De Denariis argenteis aureisque pro calculis albis nigrisque a Petroniano Trimalcione, adhibitis, in XII. scriptorum ludo, vide aliquid infra, ubi de Latrorum lusu: uti de triginta Denariis, quibus Servator noster venditus, in Portugalliae Regum insignibus, infra voce Portugallia.